नयाँ क्रान्तिकारी, सक्षम र गतिशील नेतृत्व निर्माण गर्न अझै अहं भूमिका निर्वाह गर्नुपर्नेछ : पूर्वप्रधानमन्त्री, झलनाथ खनाल (अन्तवार्ता)

एमालेबाट विद्रोह गरेर पहिलोपटक एकीकृत समाजवादीले महाधिवेशन गर्दैछ । तर, दसौँ महाधिवेशन भनिएको छ । कस्तो लाग्दै छ ?

एकीकृत समाजवादी क. पुष्पलालले स्थापना गरेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीकै निरन्तरता हो । हामीले माले कालमा महाधिवेशन गर्दा पनि पहिलो नभनेर चौथो भनेका थियौँ । किनकि, त्यो पनि पुष्पलालले स्थापना गरेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीकै निरन्तरता थियो । अहिले पनि हामीले एमालेबाट विद्रोह गरेर एकीकृत समाजवादी पार्टी गठन गरेकाले १०औँ महाधिवेशन भनिएको हो । नवौँ महाधिवेशन हामीले नै आयोजना गरेका थियौँ । त्यही कारण यही असार १६ गते हामी भव्यताका साथ १०औँ राष्ट्रिय महाधिवेशन उद्घाटन गर्नेछौैँ ।

यो महाधिवेशन हाम्रो पार्टीको र नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनकै इतिहासमा महत्वपूर्ण हुनेछ । त्यसले अन्य दस्ताबेजहरूका अतिरिक्त नेपालको समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरणको ऐतिहासिक कार्यक्रमसमेत पारित गर्नेछ । जुन कार्यक्रमले पार्टी र समाजवादी क्रान्तिलाई सिंगो कालखण्डभरि मार्गदर्शन गर्नेछ । यसैका आधारमा हाम्रो पार्टीका कार्यदिशा, नीति र सिद्धान्तहरू अझ परिष्कृत र परिमार्जित हुँदै जानेछन् । त्यसले नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई सर्वदा नयाँ उचाइमा उठाउनेछ ।

तपाईं युवा अवस्थामै पार्टी नेतृत्व गरेर आउनुभयो । पछि एमालेको अध्यक्ष भएर पनि पार्टी हाँक्नुभयो । देशको प्रधानमन्त्री पनि भइसक्नुभयो । अहिले फेरि एमालेबाट विद्रोह गरेर बनेको एकीकृत समाजवादीमा अध्यक्षको दाबी गरिरहनु भएको छ । पार्टीलाई दिशानिर्देश गर्न के बाँकी छ ?

०६२/०६३ को क्रान्तिपछि हामीले समाजवादी क्रान्तिको युगमा आयौँ भन्यौँ । तर, १८ वर्ष पार हुन लाग्यो, परिवर्तित परिस्थितिको ठोस विश्लेषण गर्ने र समाजवादी क्रान्तिका कार्यक्रमका कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्त र कार्यक्रम प्रस्तुत गर्ने कुरामा अहिलेसम्म पनि ढिलाइ भइरहेको अवस्था छ । बल्ल हामी यो महाधिवेशनमार्फत हाम्रो पार्टीको क्रान्तिसम्बन्धी कार्यक्रम, कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्त र विधिविधान अगाडि सार्दै छौँ । समाजवादी क्रान्तिको कार्यक्रम अघि सार्दै गर्दा पार्टीभित्र होस् या बाहिर, हामी दक्षिणपन्थी यथास्थितिवादविरुद्ध वैचारिक संघर्ष गर्दै छौँ । त्यो वैचारिक रूपान्तरण गर्ने क्रममा हामीले जुन ढंगले भूमिका निर्वाह गर्दै आइरहेका छौँ, अहिले कम्युनिस्ट आन्दोलनले जसरी वैचारिक, राजनीतिक र सैद्धान्तिक चुनौतीको सामना गरिरहेको छ, त्यसलाई हेर्दा मैले सक्रिय रूपमा भूमिका खेल्नुपर्ने आवश्यकता छ । तसर्थ, मैले यसपटक महाधिवेशनबाट त्यो जिम्मेवारी लिन पहल गर्ने सोचिरहेको छु ।

नेतृत्व नवीकरण, हस्तान्तरण र पुस्तान्तरणका कुरा उठिरहेका छन् । यसअघि एमालेको नवौँ महाधिवेशनमा पनि पुस्तान्तरणको विषय जोडतोडले उठेको थियो । यो महाधिवेशनले के गर्छ ?

पुस्तान्तरणको हल्ला निकै चलेको छ । तर, पुस्तान्तरण त एउटा प्राकृतिक प्रक्रिया हो । त्यो कुनै खास वेलाको खास समयको एजेन्डा होइन । पुस्तान्तरण भनिरहँदा यो कुनै माक्र्सवादी प्रक्रिया पनि होइन । यो आफैँमा वर्गीय र राजनीतिक प्रक्रिया पनि होइन । पुस्तान्तरण आमरूपमा समाजमा भइरहन्छ । क. पुष्पलालले पार्टी स्थापना गर्नुभयो । उहाँको पुस्ता सिद्धियो । दोस्रो पुस्ताले त्यति धेरै काम गरेन । हामी करिब–करिब तेस्रो पुस्ताका हौँ । तेस्रो पुस्ताले पार्टीमा आएको विभाजन, विखण्डनपछि फेरि पार्टीलाई पुनर्गठन गरेर यो ठाउँसम्म ल्यायौँ । अब चौथो पुस्ता (हामीपछि)ले हेर्दै छ । अब चौथो पुस्ता आउँछ । तर, अझै त्यो पुस्ता परिपक्व भएर आइसकेको छैन ।

तपाईं आफूले सुरुमा युवा अवस्थामै पार्टी नेतृत्व गर्नुभयो । अहिले आफूपछिको पुस्तालाई भने परिपक्व भइसकेको छैन भन्नुहुन्छ, किन ? 

अहिले हाम्रो पार्टीभित्रको माग र आवश्यकता पुस्तान्तरण होइन । वैचारिक र राजनीतिक रूपान्तरण हो । यो रूपान्तरणविना पुस्तान्तरण हुनै सक्दैन । वैचारिक, राजनीतिक कुरालाई प्राथमिकता दिनुको सट्टा पुस्तान्तरणले मात्रै प्राथमिकता पायो भने फेरि पनि कम्युनिस्ट आन्दोलन संकटमा पर्नुपर्ने स्थिति हुन्छ । त्यसकारण यतिवेला पहिलो कुरा भनेको वैचारिक, राजनीतिक रूपान्तरणलाई अगाडि बढाएर लानुपर्छ । यो रूपान्तरण ठीक ढंगले गर्न सकियो र पार्टीको १०औँ महाधिवेशनले ठीक नीति र ठीक नेतृत्व निर्माण गर्न सक्यो भने नयाँ पुस्ता भर्भराएर अगाडि आउँछ । त्यसपछि बल्ल पुस्तान्तरण हुन्छ । त्यो पुस्तान्तरणका लागि पहिलो काम वैचारिक, राजनीतिक रूपान्तरण नै हो ।

पुस्तान्तरणका लागि नयाँ पुस्ता तयार छैन भन्न्ने तपाईंको निष्कर्ष हो ? 

एउटा व्यक्तिलाई हामीले कुनै पदमा पुर्‍याउनु पुस्तान्तरण होइन । एउटा पुस्तालाई हामीले अगाडि बढाएर ल्यायौँ, क्रान्तिकारीकरण गरेर ल्यायौँ, रूपान्तरण गरेर ल्यायौँ भने त्योचाहिँ पुस्तान्तरण हुन्छ । पुस्तान्तरणको प्रक्रियालाई नै हामीले ठीक ढंगले बुझ्नुपर्छ । अहिले पुस्तान्तरणको आवश्यकता परेन भन्न पनि उपयुक्त हुँदैन । नयाँ पुस्ता तयार छैन भनेर पनि बुझ्न हुँदैन । अहिले हामी जुन प्रकारले वैचारिक, राजनीतिक कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्त निर्धारण गर्न खोज्दै छौँ । तदनुरूपको नेतृत्व निर्माण गरेर जानु अहिलेको आवश्यकता हो । त्यसले पुस्तान्तरणलाई सहयोग पुर्‍याउँछ ।

त्यसो भए तपाईं एक कार्यकाल नेतृत्व गरेर मात्रै नयाँ पुस्तालाई नेतृत्व हस्तान्तरण गरौँ भन्नेमा हो ? 

अहिलेको अवस्थामा आमकार्यकर्ताको आवश्यकता, चाहना र कम्युनिस्ट आन्दोलनको आवश्यकता र चाहनालाई ध्यानमा राख्दा पार्टीलाई क्रान्तिकारी कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्तको दिशामा सबभन्दा पहिले रूपान्तरण गर्नुपर्ने आवश्यकता छ । र, अहिले पार्टीसामु थुप्रै वैचारिक, राजनीतिक, सैद्धान्तिक र संगठनात्मक चुनौती छन् । यी चुनौती सामना गर्न क्रान्तिकारी ढंगले अगाडि बढ्नुपर्ने आवश्यकता छ । त्यो आवश्यकता पूर्तिका निम्ति मैले आफ्नो ढंगले भूमिका खेल्नुपर्ने देखिरहेको छु । मैले महाधिवेशनबाट जिम्मेवारी लिएँ भने नयाँ क्रान्तिकारी पुस्ता निर्माण गर्ने काममा लाग्नेछु ।

नीति सामूहिक रूपमा आयो, अब नेतृत्व पनि सहमतिमै हुने सम्भावना छ कि छैन ? 

जहिले पनि पार्टीका दस्ताबेज सामूहिक बुद्धिका उपज हुन्छन् । तर, सामूहिक बुद्धिको उपज भनेको एउटा कमिटीमा जति सदस्य छन्, ती सबैले बराबरी प्रतिशत योगदान गरेर बनेका हुँदैनन् । ती कमिटीभित्र पनि कसैको लिड रोल हुन्छ । कसैको प्रतिपक्ष भूमिका पनि हुन्छ । प्रतिपक्ष भूमिका खेल्ने पनि कोही खास परिस्थितिमा रूपान्तरित हुन्छन् । तर, त्यो विचार निर्माण गर्ने काममा नेतृत्वदायी भूमिका कसले खेल्यो भन्ने हुन्छ । विचार निर्माणमा नेतृत्वदायी भूमिका खेल्ने जहिले पनि हुन्छन् । विचार निर्माणमा सबभन्दा महत्वपूर्ण भूमिका जसले खेलेको हुन्छ, ऊ नै त्यो कमिटीको नेता हुन्छ । कमिटीको नेता निर्माण गर्ने कुरा भनेको त्यो कमिटीलाई निर्माण गर्ने कुरामा, वैचारिक, राजनीतिक, सैद्धान्तिक र संगठनात्मक रूपले रूपान्तरण गर्ने कुरामा जुन व्यक्तिले सबभन्दा बढी भूमिका खेल्छ र नेतृत्वकारी योगदान गर्छ, त्यो नै कमिटीको नेता हुन्छ । त्यसकारण नेतृत्व निर्माण गर्ने पद्धति के हो भन्ने पनि हामीले बुझ्नुपर्ने हुन्छ । नेतृत्व निर्माण भनेको जहिले पनि वैचारिक, राजनीतिक आधारमा नै हुन्छ ।

केही समयअघिसम्म अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल र तपाईंबीच जबज कि समाजवादी कार्यक्रम भन्नेमा मतभेद थियो । तर, अहिले त्यस्तो देखिँदैन । सहमतिमा नीति तय गरिसकेपछि जसले नेतृत्व गर्दा पनि के फरक पर्छ ?

उहाँले केही समयअघिसम्म ‘जबज छाड्यो कि यो पार्टी नै रहँदैन, पार्टीको पहिचान नै रहँदैन । त्यसैले जबज छाड्ने कल्पना पनि गर्न सकिँदैन’ भन्दै हुनुहुन्थ्यो । ‘जबजको कपी राइट नै मसँग छ, त्यसकारण त्यो कुनै हातलमा छोड्न हुँदैन’ भन्ने उहाँको अभिव्यक्ति आउँथ्यो । अहिलेचाहिँ जबज भनेको ‘हिजोको क्रान्तिको कार्यक्रम हो, अब त्यो पुरानो कोट भयो, अब हामीले नयाँ कोट, नयाँ लुगा लगाएर हिँड्नुपर्छ । अब समाजवादी कार्यक्रम नै अगाडि बढाउनुपर्छ भन्ने कुरा ल्याउन थाल्नुभएको देखिन्छ । यो राम्रो कुरा हो । यसरी नयाँ ढंगले व्याख्या गर्न थालेकोमा म उहाँलाई धन्यवाद दिन चाहन्छु ।

महाधिवेशनमा सम्मानित नेता र महासचिवसहितको एउटा टिम बन्छ, अध्यक्षको नेतृत्वमा अर्को टिम बन्छ भन्ने चर्चा पनि सुनिन्छ । के त्यसरी नै छलफल चलिरहेको हो? 

अहिले आमकार्यकर्ताको सोच, भनाइ र सम्भवतः पार्टीको आवश्यकतालाई हेर्दा म, घनश्याम कमरेडलगायतको एउटा राम्रो टिम बन्नुपर्छ भन्ने देखिन्छ । र, त्यो टिमप्रति कमरेड माधवकुमार नेपालले अत्यन्त हार्दिक दिलका साथ समझदारी निर्माण गर्नुपर्छ । यसरी पार्टीलाई सहमतिका साथ रूपान्तरित गरेर अगाडि बढाउनुपर्छ भन्ने लाग्छ । आमकार्यकर्ताको पनि सकेसम्म नेताहरू मिलेर आऊन् भन्ने नै छ । तर, त्यो मिलेर आऊन् भनेको जसरी पनि नाक जोडेर आऊन्, गाला जोडेर आऊन्, अंकमाल गरेर आऊन् भनेको पक्कै होइन । आमकार्यकर्ताको चाहना नीतिको आधारमा एकता, विचारको आधारमा एकता, कार्यदिशाका आधारमा एकता हो भन्ने मैले बुझेको छु । कम्युनिस्ट पार्टीभित्रको एकता भनेको जहिलेसुकै नीतिमाथि आधारित, कार्यदिशामाथि आधारित र कार्यशैली, कार्यपद्धतिमाथि समेत आधारित हुन्छ । त्यसैले हाम्रो पार्टीको कार्यदिशा, नीति र सिद्धान्तको आधारमा बन्नुपर्ने एकता जुन छ, त्यो एकता निर्माण गर्न सक्यौँ भने नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनका निम्ति एउटा नमुना नै हुन्छ ।

तपाईं अध्यक्ष बन्नुभयो भने पार्टीमा तात्विक फरक के हुन्छ ?

सबैभन्दा पहिला त हामीले नेपाली समाजवादी क्रान्तिकै पक्षको रूपमा समाजवादी कार्यक्रमलाई अगाडि सार्नेछौँ । दोस्रो, त्यो लक्ष्य प्राप्त गर्ने जुन क्रान्तिकारी कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्त, कार्यशैली, पद्धति हो, त्यसलाई हामी प्रस्ट रूपमा स्थापित गर्नेछौँ । तेस्रो, समाजवादी क्रान्तिका मित्र को हुन् र यसका निसाना को हुन्, अहिलेको प्रधान अन्तरविरोध के हो, प्रधान राजनीतिक अन्तरविरोध के हो र प्रधान प्रतिद्वन्द्वी के हो भन्ने कुरालाई प्रस्ट रूपमा अगाडि सारिनेछ । र, पार्टीव्यापी रूपमा नयाँ वैचारिक, राजनीतिक सिद्धान्तका आधारमा व्यापक रूपान्तरणको अभियान सञ्चालन गरिनेछ । पार्टी र जनवर्गीय संगठन निर्माण गर्ने कुरालाई तीव्रता दिइनेछ ।

जनवर्गीय संगठनको कुरा जोड्नुभयो । युवा संघ र अनेरास्ववियुमा सतहमा देखिएको विवाद पार्टी नेतृत्वकै विवादको छाया हो ?

त्यस्तो केही पनि होइन । वास्तवमा अहिले पार्टी र जनसंगठनको बीचमा जुन प्रकारको अन्तरसम्बन्ध हुनुपर्ने हो, त्यो अन्तरसम्बन्ध अत्यन्त नमिठो बनेको छ । खासगरी, युवा, विद्यार्थी, कर्मचारीलाई पार्टीले हेर्ने जुन दृष्टिकोण छ, त्यसमा आधारभूत रूपले नै खोट देखा परेको छ । ती खोटलाई समग्रमा हटाउनुपर्छ । र, जनसंगठनलाई आफ्ना विधानअनुरूप, आफ्ना नीति र कार्यक्रमअनुरूप तर पार्टीको आमकार्यदिशाको आधारमा परिचालित गरिनुपर्छ । उनीहरूलाई सकेसम्म स्वायत्तता दिएर अगाडि बढाउनुपर्ने छ । त्यसरी नै पार्टी निर्माणको एउटा अभियान देशव्यापी रूपमा चलाउनुपर्ने छ । पार्टीभित्रै पनि हामी शुद्धीकरणको अभियान चलाउनेछौँ ।

विद्रोह भएर निर्माण भएको पार्टीमा पनि शुद्धीकरण अभियान गर्नुपर्ने छ र ?

पार्टीभित्र असाध्यै धेरै दूषित, बेसर्वहारा विचारको बाढी पसेको छ । अहिले सिंगो कम्युनिस्ट आन्दोलनमा दक्षिणपन्थी यथास्थितिवाद हाबी छ । दक्षिणपन्थी यथास्थितिवाद भनेको बुर्जुवा चिन्तनकै एउटा रूप हो । त्यस्ता चिन्तनविरुद्ध पार्टीव्यापी वैचारिक शिक्षा अभियान सञ्चालन गर्नुपर्ने छ । र, नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा उत्पन्न भएको जुन दक्षिणपन्थी भड्काउ, दक्षिणपन्थी अवसरवाद र यथास्थितिवाद छ, त्यसविरुद्ध हामीले वैचारिक, राजनीतिक र सैद्धान्तिक रूपले बहस, विवाद, संघर्ष र रूपान्तरणको अभियान सञ्चालन गर्नुपर्ने छ ।

वामपन्थी एकताको विषय अगाडि सार्नुभएको छ । यो सम्भव छ अहिले ? 

हामी सबै वामपन्थीसँग नीतिका आधारमा, कार्यदिशाका आधारमा बहस, छलफल र एकता प्रक्रियालाई पनि अगाडि बढाउनेछौँ । वामपन्थी एकताका निम्ति पनि हामी त्यत्तिकै काम गर्नेछौँ । तर, हाम्रा पार्टीका आफ्ना क्रान्तिकारी कार्यदिशा, नीति, सिद्धान्तका आधारमा अरू सबै कम्युनिस्ट समूहसँग छलफल गर्छौं । जोसँग सबै विचार मिल्छ, त्योसँग क्रमिक रूपमा हामी पार्टी एकता पनि गर्न सक्छौँ । जोसँग समग्र विचार मिल्दैन, साझा आधारमा कार्यगत एकता गर्ने कुरालाई पनि हामी अगाडि बढाउनेछौँ । साथै, नेपालमा दलाल पुँजीवादी र प्रतिक्रियावादीको कुशासन जम्दै गइरहेको छ । नेपाली जनतामाथि जुन प्रकारका शोषण, दमन, अन्याय, अत्याचार बढ्दै गइरहेका छन् । हामी त्यसलाई राष्ट्रव्यापी रूपमा संसद्भित्र र बाहिरबाट व्यापक भण्डाफोर गर्नेछौँ । नेपाली समाजवादी क्रान्ति र रूपान्तरणको राष्ट्रव्यापी वातावरण निर्माण गर्ने काममा एकदम सतर्कतापूर्वक लाग्नेछौँ । मलाई के विश्वास छ भने यो महाधिवेशनलाई हामीले ठीक ढंगले सञ्चालन गर्न सक्यौँ भने एक–डेढ वर्षको बीचमा नेकपा (एकीकृत समाजवादी) एउटा उदीयमान शक्तिका रूपमा पहिचानका साथ राष्ट्रिय राजनीतिमा अगाडि बढ्नेछ ।

महाधिवेशन प्रतिनिधि पनि छनोट भइसकेका छन् । प्रतिनिधि छनोटलाई कसरी हेर्नुभएको छ ? 

हाम्रो पार्टीको १०औँ राष्ट्रिय महाधिवेशनका निम्ति देश र प्रवासमा समेत पार्टीव्यापी रूपमा महाधिवेशन प्रतिनिधि छनोट गर्ने कार्य सम्पन्न भएको छ । महाधिवेशन प्रतिनिधिको काँधमा अत्यन्त ठूलो जिम्मेवारी आएको छ । अब हामी सबैले पार्टीका कार्यदिशा, नीति र सिद्धान्तलाई क्रान्तिकारी जगमा उठाउन, वैज्ञानिक समाजवादको कार्यक्रमलाई पारित गराउन, पार्टीलाई वैचारिक र संगठनात्मक दुवै हिसाबले दक्षिणपन्थी यथास्थितिवादबाट मुक्त गराउन आवश्यक छ । साथै, सबै प्रकारका वैचारिक भ्रमबाट मुक्त नयाँ क्रान्तिकारी, सक्षम र गतिशील नेतृत्व निर्माण गर्न अझै अहं भूमिका निर्वाह गर्नुपर्नेछ । यो महाधिवेशनको उपरोक्त कार्यभार सफलतापूर्वक सम्पादन गर्दै वैचारिक–राजनीतिक, कार्यदिशा र नीतिका आधारमा पार्टी एकतालाई हरप्रकारले सुदृढ र समृद्ध बनाउन सिर्जनशील, दृढ, योजनाबद्ध, संकल्पबद्ध र एकताबद्ध भएर लाग्ने उत्साहका साथ महाधिवेशन प्रतिनिधि छनोट हुनुभएको छ । वैचारिक र राजनीतिक रूपान्तरणको पक्षमा प्रतिनिधिको दृढता देखिन्छ । नयाँपत्रिका