ओडिसामा नेपाली विद्यार्थीमाथि दमन भएकामा भारतको सडकदेखि सदनसम्म विरोध

काठमाडौँ — ओडिसा राज्यको राजधानी भुवनेश्वरस्थित कलिंगा इन्स्टिच्युट अफ इन्डस्ट्रियल टेक्नोलोजी (केआईआईटी) विश्वविद्यालयमा नेपाली छात्राको शंकास्पद मृत्यु र त्यसपछि नेपाली विद्यार्थीमाथि गरिएको दमनलाई लिएर भारतमा संसद्देखि सडकसम्म विरोध चलिरहेको छ ।

घटना अनुसन्धान र न्यायको माग गर्दै राजनीतिक दल, विभिन्न संगठन, मिडिया र नागरिक तहले आवाज उठाइरहेका छन् ।

विपक्षी दल राष्ट्रिय कंग्रेसनिकट युवा तथा विद्यार्थीले केआईआईटीको मुख्य ढोकासामु शनिबार विरोध प्रदर्शन गरेर विश्वविद्यालय संस्थापक अच्युत सामन्तको पुतला जलाएका छन् । ओडिसाको विधानसभामा विपक्षी बीजू जनता दल र कंग्रेसले घटनाको न्यायिक छानबिनको माग गरिरहेका छन् । सत्तारूढ भाजपाका सांसदले पनि घटनाको निन्दा गरेका छन् । सबै प्रमुख दलका सांसदले उक्त घटनाका कारण ओडिसा मात्रै नभएर भारत नै लज्जित हुनुपरेको बताएका छन् ।

बीजूका सदस्य गणेश्वर बोहरा र सत्तारूढ भाजपाका सदस्य बाबु सिंहले विश्वविद्यालयका संस्थापक अच्युत सामन्तलाई घटनाको जिम्मेवार बनाएर पक्राउ गरी अनुसन्धान गर्नुपर्ने माग उठाएका छन् । कंग्रेसका वरिष्ठ नेता ताराप्रसाद बाहिनीपतिले नेपालविरुद्ध अपमानजनक टिप्पणी गरेकी महिला कर्मचारीलाई पनि पक्राउ गरी अनुसन्धान गर्नुपर्ने बताए ।

नेपाली छात्रा प्रकृतिले आफूमाथि भइरहेको प्रताडनाको गुनासो विश्वविद्यालय प्रशासनलाई पटक–पटक गर्दा पनि सुनुवाइ नगरिएको र त्यसपछि उत्पन्न सबै घटनामा केआईआईटीलाई जिम्मेवार बनाउनुपर्ने विधानसभा सदस्यहरूको आवाज छ । केआईआईटी नजिकै पुलिस स्टेसन रहेको उल्लेख गर्दै शान्ति सुरक्षा व्यवस्थापनमा ओडिसा प्रहरीमाथि पनि उनीहरूले प्रश्न उठाएका छन् ।

विधानसभा बैठकमा उच्च शिक्षामन्त्री सूर्यवंशी सुरजले ओडिसा प्रहरीबाट घटनाको अनुसन्धान भइरहेको बताए । राज्य सरकारबाट गठित उच्चस्तरीय समितिले पनि सबै चासो र चिन्तालाई मसिनो गरी अध्ययन गरिरहेको उनले जानकारी दिएका छन् ।

नेपाली छात्राको मृत्यु प्रकरण, नेपाली विद्यार्थीलाई होस्टेलबाट निकाल्नुका साथै कुटपिट गरिएको तथा रेल्वे स्टेसन पुर्‍याइएको विषयमा अनुसन्धान भइरहेको बताए । न्यायिक छानबिन समिति बनाउने प्रतिबद्धता उनीबाट नआएपछि विपक्षीले शुक्रबार सदन बहिष्कार गरे ।

द स्टेट्सम्यान पत्रिकाको भुवनेश्वर संस्करणका आवासीय सम्पादक के रविले केआईआईटीमा नेपाली विद्यार्थीमाथि भएको दुर्व्यवहारप्रति स्थानीयस्तरमा व्यापक विरोध भइरहेको बताए ।

‘प्रिन्ट, टेलिभिजन सबैजसो मिडियाले घटनालाई प्राथमिकता दिएर कभरेज मात्रै गरेका छैनन्, विश्वविद्यालय प्रशासन र राज्य सरकारमाथि अनेक प्रश्न उठाएका छन्,’ उनले भने, ‘विधानसभामा विपक्षी दल र सत्तापक्षका सांसदले घटनाको निन्दा गर्दै नेपाली विद्यार्थीको सुरक्षा सवाल उठाएका छन् ।’ ओडिसाबाट बीबीसीका लागि कार्यरत पत्रकार सन्दीप साहुले केआईआईटीको घटनापछि नेपाली विद्यार्थीको सुरक्षा तथा सम्मानको विषय सबैतिर उठिरहेको बताए ।

स्थानीय विद्यार्थी संगठनले घटनाको विरोधमा लगातार प्रदर्शन गरिरहेका छन् । स्थानीय तहमा भएको विरोध तथा दिल्लीबाट आएको दबाबपछि राज्य सरकार सक्रिय भएको छ । चौतर्फी दबाबले विश्वविद्यालय प्रशासन रक्षात्मक स्थितिमा पुगेको छ । विश्वविद्यालय प्रशासनका तर्फबाट विभिन्न कारबाही गरिएका छन् । संस्थापक, उपकुलपतिदेखि रजिस्ट्रार सबैले पटकपटक माफी मागेका छन् । भुवनेश्वर प्रहरीले नेपाली विद्यार्थीको मृत्यु तथा विद्यार्थीमाथि भएका दमनको घटनामा संलग्न १० जनालाई पक्राउ गरेर मुद्दा चलाइसकेको छ ।

केआईआईटीमा अध्ययनरत नेपाली छात्रा प्रकृति गत आइतबार साँझ होस्टेलमा मृत भेटिएकी थिइन् । उनको मृत्यु शंकास्पद रहेको भन्दै अनुसन्धानको माग गर्दा नेपाली विद्यार्थीमाथि विश्वविद्यालय प्रशासनले दमन गरेको थियो । केआईआईटी प्रशासनले सुरक्षा गार्ड र बाउन्सर लगाएर सयौं नेपाली विद्यार्थीलाई होस्टेलबाट निकालेको थियो । त्यस क्रममा विद्यार्थीलाई कुटपिटसमेत गरिएको थियो । विद्यार्थीलाई रेल्वे स्टेसन पुर्‍याएर अलपत्र पारिएको थियो ।

भारतीय मिडियाले सम्पादकीय तथा विचारमार्फत घटनाको निन्दा गरेका छन् । अंग्रेजी पत्रिका ‘दि इन्डियन एक्सप्रेस’ ले बिहीबार सम्पादकीय लेखेर भारतका विश्वविद्यालय तथा कलेजलाई ‘भद्र र दयालु’ हुन सुझाएको छ । नेपाली विद्यार्थीले उत्पीडनविरुद्ध उजुरी दिँदा पनि केआईआईटी विश्वविद्यालय प्रशासनबाट पर्याप्त कदम नचालिएको पत्रिकाले उल्लेख गरेको छ ।

विश्वविद्यालयका कर्मचारीले नेपालका विद्यार्थीलाई होस्टेल खाली गर्न दिएको निर्देशन एवं अन्य व्यवहार कच्चा र डरलाग्दो रहेको सम्पादकीयमा भनिएको छ । विश्वविद्यालयमा समावेशी वातावरणको सुनिश्चित गर्न पनि ध्यानाकर्षण गराइएको छ ।

टाइम्स अफ इन्डियाले सम्पादकीयमार्फत घटनाको निन्दा गरेको छ । ‘भारत, आफैंलाई सिकाऊ’ शीर्षकको सम्पादकीयमा विश्वविद्यालयका कर्मचारीले नेपालको बजेटबारे गरेको टिप्पणीलाई अहंकारको संज्ञा दिएको छ । अमेरिकी कम्पनी वालमार्टको राजस्व भारत सरकारको बजेटभन्दा बढी रहेको स्मरण गराइएको छ ।

भारतका चर्चित पत्रकार रविश कुमारले केआईआईटीमा नेपाली विद्यार्थीसँग गरिएको व्यवहारलाई युट्युब च्यानलमार्फत निन्दा गरेका छन् । उनले केआईआईटी प्रशासन र ओडिसा प्रहरीमाथि सुरुदेखि भरोसायोग्य कारबाही नबढाएको भन्दै प्रश्न उठाएका छन् ।

नेपालका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले सामाजिक सञ्जाल एक्समा ओडिसा घटनाको प्रसंग लेखेपछि मात्रै राज्य सरकार ‘एक्सन’ मा आएको उनले भनेका छन् । नेपालका छात्रछात्रामाथि गरिएको व्यवहार अत्यन्तै गलत भएको उल्लेख गर्दै उनले कुनै पनि विश्वविद्यालय यति धेरै अहंकार हुन नहुने उल्लेख गरेका छन् ।

केआईआईटीका केही अधिकारीले ‘नेपालको बजेटभन्दा बढी खर्च विश्वविद्यालयले विद्यार्थीलाई निःशुल्क खाना खुवाउनमा गरिरहेको’ भनी दिएको अभिव्यक्तिको समेत रविश कुमारले निन्दा गरेका छन् । नेपाली विद्यार्थीलाई जबर्जस्ती होस्टेलबाट निकाल्ने, उनीहरूमाथि कुटपिट गर्ने कार्यमा संलग्न सबैको अनुसन्धान हुनुपर्ने उनको भनाइ छ । यस मामिलामा विदेश मन्त्रालयले हस्तक्षेप गरेर ठोस कारबाही सुनिश्चित गराउनुपर्नेसमेत उनले जनाएका छन् । ‘नेपाली छात्र प्रकृतिको मृत्युको जिम्मेवार को हो भन्नेमा पारदर्शी तरिकाले अनुसन्धान गरिनुपर्छ,’ उनले भनेका छन् ।

पत्रकार शुभशंकर मिश्राले केआईआईटीमा नेपाली विद्यार्थीमाथि गरिएको दुर्व्यवहार भारतकै लागि लज्जाको विषय बन्न पुगेको टिप्पणी गरेका छन् । आफ्नो युट्युब च्यानलमा उनले केआईआईटी प्रकरणबारे १४ मिनेट टिप्पणी गरेका हुन् । त्यस क्रममा उनले विश्वविद्यालय प्रशासनको निन्दा गर्दै भारतका कसैले पनि उनीहरूलाई साथ दिन नहुने बताएका छन् ।

ओडिसाको भुवनेश्वरमा भएको घटनालाई द हिन्दु, टाइम्स अफ इन्डियालगायत पत्रपत्रिका र टेलिभिजनले स्थान दिएका छन् । अंग्रेजी पत्रिका डेक्कन हेराल्डले केआईआईटी घटनाका सन्दर्भमा कूटनीतिक परीक्षणमा भारत विफल रहेको विचार प्रकाशन गरेको छ । लेखक शास्त्री रामचन्द्रनको लेखमा घटनाको गम्भीरता बुझ्न नसक्नु केन्द्र र राज्य सरकारको कमजोरी रहेको टिप्पणी गरेका छन् । नेपाली विद्यार्थीसँग भएको घटनालाई उनले भारतमा उत्तरपूर्वका विद्यार्थीमाथि हुँदै आएको नश्लीय पूर्वाग्रहकै निरन्तरता भनेका छन् ।

‘नेपाली विद्यार्थीको सुरक्षा र भलाइ उच्च प्राथमिकतामा’

भारतभित्रैबाट दबाब बढेपछि भारत सरकारले नेपाली विद्यार्थीको सुरक्षा र भलाइलाई उच्च प्राथमिकतामा राखेको जनाएको छ । घटना अनुसन्धानका लागि ओडिसा सरकारले गठन गरेको उच्चस्तरीय समितिको निष्कर्षका आधारमा थप कानुनी र प्रशासनिक कदम चालिने विदेश मन्त्रालयले जनाएको छ ।

मन्त्रालयका प्रवक्ता रणधीर जयसवालले विद्यार्थीको सुरक्षा र शैक्षिक गतिविधिमा सक्रियताका लागि आवश्यक सबै कदम चालिएको बताएका छन् । घटना जानकारीमा आएदेखि नै मन्त्रालय, नेपाल सरकार, राज्य सरकार, केआईआईटी पदाधिकारीसँगको सम्पर्कमा रहेर आवश्यक कदम चाल्दै आएको उनको भनाइ छ ।

ओडिसा सरकार र सम्बन्धित संस्थानले स्थितिलाई सम्बोधन गर्न कारबाही बढाइसकेको समेत उनले उल्लेख गरे । नेपाली विद्यार्थीलाई विश्वविद्यालयमा फर्काउन तथा उनीहरूलाई सहजीकरण गर्न विदेश मन्त्रालय नियमित रूपमा राज्य सरकारसँगको सम्पर्कमा रहेको उनले बताएका छन् । भारतमा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थी दुई देशबीच जनस्तरको स्थायी सम्बन्धका लागि महत्त्वपूर्ण हिस्सा रहेको उनले उल्लेख गरेका छन् ।

परराष्ट्रमन्त्री राणा र मुख्यमन्त्रीबीच फोनवार्ता

परराष्ट्रमन्त्री आरजु राणा देउवाले शनिबार ओडिसाका मुख्यमन्त्री मोहनचरण माझीसँग फोनवार्ता गरेर लम्सालको मृत्युको निष्पक्ष अनुसन्धान र दोषीमाथि कारबाहीको आग्रह गरेकी छन् । उनले नेपाली विद्यार्थीमाथि भएको दुर्व्यवहारमा संलग्न शिक्षक तथा कर्मचारीलाई स्थायी रूपमै बर्खास्त गरिनुपर्ने रायसमेत राखेकी छन् ।

दिल्लीस्थित नेपाली दूतावासबाट ओडिसा खटाइएका दुई कन्सुलरले पनि मुख्यमन्त्रीलाई भेटेका थिए । दूतावासका कन्सुलरहरू नेपाल प्रहरीका वरिष्ठ प्रहरी उपरीक्षक सञ्जीव शर्मा र राष्ट्रिय अनुसन्धानका वरिष्ठ उपरीक्षक नवीन अधिकारीले ओडिसा सरकार, विश्वविद्यालय प्रशासन, नेपाली विद्यार्थी र भारतीय सुरक्षा अधिकारीसँग समन्वयमा काम गरिरहेका छन् । कान्तिपुर