‘उपचार महँगो छ, सरकारले सहयोग गर्नुपर्छ’ – प्रा.डा. रमेशसिंह भण्डारी (अन्तवार्ता)

त्रिभुवन विश्वविद्यालय शिक्षण (टिचिङ) अस्पतालमा हालसम्म कति जनाको कलेजो प्रत्यारोपण गर्नुभयो ?

हामीले पाँच जनाको कलेजो प्रत्यारोपण सम्पन्न गरेका छौं । सबै प्रत्यारोपण सफल भएका छन् । अब अर्को प्रत्यारोपण पनि सुरु गर्ने योजना छ ।

कोरोना भाइरस महामारीको असर प्रत्यारोपणमा पनि पर्‍यो होइन त ? 

पाँचौं प्रत्यारोपण गर्ने बेला निषेधाज्ञा सुरु भएको थियो । कोरोना महामारिका कारण छैटौं प्रत्यारोपण गर्न लाग्दा स्थगन गर्नुप¥यो । महामारी हुनुअघि कलेजो प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने खालका २–३ जना बिरामी आउँथे ।

कलेजो प्रत्यारोपण महिनापिच्छे गर्ने योजना छ कि ? 

महिनामा एक जनाको कलेजो प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ । यसका लागि सबै कुरा मिल्नुपर्छ ।  बिरामीको स्वास्थ्य र आर्थिक अवस्था पनि अनुकूल भए महिनामा एउटा प्रत्यारोपण गर्न नसकिने होइन । महिनामा एक व्यक्तिको कलेजो प्रत्यारोपण गर्न सक्छौं ।

कतिपय बिरामीमा कलेजो प्रत्यारोपण गर्ने इच्छा भए पनि पूरा हुँदैन । यसमा खास कारणहरू के–के हुन्छन् ?  

कसैसँग प्रत्यारोपणमा लाग्ने खर्च जुटाउनै समस्या परिरहेको हुन्छ । कसैले कलेजो दाता नै पाइरहेका हुँदैनन् । कलेजो दिने व्यक्ति पाइए पनि कसैको एनाटोमी, रगतलगायत विविधि पक्ष नमिलेर प्रत्यारोपणमा बाधाव्यवधान हुन पुग्छ ।

कलेजो प्रत्यारोपण गर्नुअघि कुन–कुन अंगको परीक्षण गरिन्छ ?

बिरामीको कलेजोको अप्रेसन गर्न मिल्छ-मिल्दैन ? त्यो जाँच गर्नुपर्ने हुन्छ । होल बडी चेकजस्तै  विभिन्न परीक्षण गरिन्छ । कलेजो, छाति, मुटुको पनि जाँच गर्नुपर्ने हुन्छ । कलेजो दाताको पनि परीक्षण गर्न पर्ने हुन्छ । कुनै रोग छ-छैन जाँच गरिन्छ । रगत, कलेजो, मिर्गौलाको जाँच गरिन्छ । सिटिस्क्यान, एमआरआई गर्नुपर्ने हुन्छ ।

कलेजोको शल्यक्रिया एवं प्रत्यारोपणका क्रममा सामान्यतयाः समय कति लाग्छ ? 

सामान्यतः १० देखि १२ घण्टा लाग्छ । कलेजोदाताको शल्यक्रिया गरी कलेजो लिने व्यक्तिमा प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने हुन्छ । कसैको अलि चाँडै पनि हुनसक्छ ।  अलि गाह्रोसाह्रो भएको अवस्थामा १६ घण्टासम्म लाग्छ । औसतमा १० घण्टा जति लाग्छ ।

प्रत्यारोपणका क्रममा  र प्रत्यारोपणपछि देखिन सक्ने संभावित जटिलता के–के हुन् ?

कलेजो दान गर्ने दाताको कलेजो सर्जरी गर्नुपर्छ । त्यस क्रममा लिक हुने वा अन्य जटिलता पनि उत्पन्न हुनसक्छ । प्रत्यारोपणका क्रममा अन्य अंगमा पनि चोट लाग्न सक्छ । यो संवेदनशील र जटिल कार्य हो ।

अनुभवी चिकित्सक र आधुनिक उपकरण भएकाले जटिलता हुने सम्भावना न्यून हुन्छ । कलेजो लिने व्यक्तिमा राखेको (प्रत्यारोपित)कलेजोले काम नगर्ने जोखिम पनि हुन्छ । नसाहरूमा ब्लक हुन सक्छ । संक्रमणको पनि जोखिम हुन्छ । शुरुको तीन-चार साता जोखिमपूर्ण मानिन्छ । त्यसकारण ४ देखि ६ साताको बीचमा बल्ल डिस्चार्ज गरिन्छ ।

कलेजो प्रत्यारोपण महँगो छ । यसलाई सबैको पहुँचयोग्य बनाउँदा के गर्नुपर्ला ?

महँगो भएका कारण पनि कतिपय बिरामीले समयमै प्रत्यारोपण गर्न पाएका छैनन । सरकारले मिर्गौला, क्यान्सरका बिरामीलाई झैं कलेजो प्रत्यारोपण गर्नुपर्ने खालका बिरामीलाई सहयोग गर्नुपर्ने खाँचो छ । हाल कलेजो प्रत्यारोपणमा विदेशी चिकित्सकको पनि संलग्नता रहने गरेको छ । यो अवस्थाको अन्त्य कहिले होला ?
हाम्रो पूर्वयोजनाअनुरूप नै विदेशी चिकित्सकको पनि प्रत्यारोपणमा उपस्थिति भएको हो । १० देखि १२ वटासम्म प्रत्यारोपणमा उपस्थिति चाहेका हौं । त्यसपछि आवश्यकता नपर्न सक्छ । १०–१२ जनाको प्रत्यारोपणपछि विदेशी चिकित्सकको उपस्थिति आवश्यक नपर्ने दिशातर्फ उन्मुख छौं ।

कलेजो प्रत्यारोपण गर्न विदेश धाउनुपर्ने अवस्थाको अन्त्य कहिले होला ?

नेपालमा हालसम्म तीनवटा स्वास्थ्य संस्थामा कलेजो प्रत्यारोपण भएको छ । यसको विस्तार गर्नुपर्ने खाँचो छ । कलेजो प्रत्यारोपणका लागि विदेश जानु नपर्ने दिन छिट्टै आउला भन्ने आसा गरौं ।

कलेजो बिग्रिने मुख्य कारणहरू के–के हुन् ?

पहिलो नम्बरमा मदिरा (रक्सी) नै हो । त्यसपछि हेपाटाईटीस बी, नन अल्कोहोलिक फ्याटि लिभर पनि कलेजो बिगार्नमा जिम्मेवार मानिन्छ ।
कतिपयमा के कारणले कलेजो बिग्रेको हो भन्ने यकिन नहुन पनि सक्छ । अटो इम्युन रोगले पनि कलेजो बिगार्न सक्छ । जन्मजात नलीहरू नबन्ने र अन्य वंशाणुगत कारणले पनि कतिपय बालबालिकामा कलेजो बिग्रेको पाइएको छ । अन्नपूर्णपोष्टबाट